නේපාලයේ පෞරාණික නගර සමකාලීන යුරෝපීය නගර නොපරදිණි..
මගේ නේපාලය සංචාරයේ පස්වැනි දිනයේ දී කත්මණ්ඩු සිට කිලෝමීටර් 333 නුදුරින් පිහිටි ටන්සෙන් (Tansen) නගරයට පෝක්හාරා නගරයේ සිට කිලෝමීටර් 130ක් පැය 5 ආසන්න කාලයක්‌ ගමන් කිරීමට සිදුවිය. ඇත්තටම කියනවනම් අපේ රටේ 70 දශකයේ තිබුණු පාරවල් වලටත් වඩා අනත්ත බවයි මට හැගුනේ. රියැදුරු නරේන්ද්‍ර පවසන්නේ මේ ඉතා හොද පාරක් බවයි. අන්නපුර කඳු වැටී අතරින් ගලන හිරු කිරණින් දිස්වන සුන්දර කදුවැටි වල දර්ශනය බලමින් ටන්සෙන් නගරයට අපි යන්නේ ලුම්බිණිය බැලීමටය.
සුවිශේෂී අංගයන්ගෙන් සමන්විත පෞරාණික නගර සමකාලීන යුරෝපීය නගර නිර්මාණ අංගයන්ට නොපරදිණි. පවුරින් වටවූ නගරය, පටුථිවලට මුහුණලා ඉදිකළ නිවාස, ගඩොලින් නිමකළ මාර්ග, පොකුණු හා ස්‌ථම්භ සහිත චතුරස්‍ර කෙළවර ඇති සුවිසල් විහාර හා දේවාල, නගර නිර්මාණ පිළිබඳ උත්තුංග ලක්‌ෂණ පෙන්වීය. එලෙසම සම්පූර්ණයෙන්ම ගඩොලින් නිමකර කපරාරු නොකළ බිත්ති, දැව කැටයම් සහිත ජනෙල් දොර, තාක්‌ෂණික වශයෙන් විශිෂ්ට දැව රාමුවලින් යුත් උළු සෙවිලි කළ වහල, පූර්ණ වාස්‌තු විද්‍යාත්මක නිර්මාණයන්හි ප්‍රභාව විදහා දැක්‌වීය. ඒ ඒ ස්‌ථානයන්හි ගරුත්වය ඉස්‌මතුවන සේ වේදිකා කීහිපයක්‌ මත ඉදිකළ විහාර,දේවාල, ඒවායේ පූජනීයත්වය අනුව වහල එක තුන හතර හා හත වශයෙන් යුතුව නිමවූයේය.
පැරණි රෝමානු නගර චතුරස්‍ර සිහිකරන මෙම නේපාල නගර චතුරස්‍රයන්හි තවමත් සජීවීව පවතින ජීවන රටාව රෝමානු චතුරස්‍රයන්ගෙන් වෙනස්‌ වන්නේ එහි දකින ආසියානු මිනිසුන් නිසා පමණි. නේක වර්ණ දර්ශනීය සාරියෙන් සැරසී ගත් නේපාල කාන්තාවන් දේවාල හා විහාරස්‌ථාන වෙත වන්දනාවේ යෙදුණේ මහත් උනන්දුවෙන්ය. පටු වීදිවලට මුහුණලා ඉදිකළ පැතලි වහලයන්ගෙන් යුත් නිවාසවල ඉහළ මහලේ ජනේල තුළින් එබී බලන ලදුන් හා ළමා ළපටීන් මෙහි ජීවමාන බව තව තවත් ඔපවත් කළේය. නගර චතුරස්‍රයන්හි කෙළවර ඇති කුඩා අම්බලම්වලට වී සාද කතා කියන වැඩිහිටියන්, පොකුණු අයිනේ බිම එළවළු, පලතුරු විකුණන වෙළෙන්දන්, ඒ මැද කෙළිදෙලෙන් ගතකරන තරුණ තරුණියන් මේ ජීවමාන ලෝක උරුමය තව අතිශය රමණීය එකක්‌ බවට පත් කළේය.
නගරයේ කොතැනක සිට බැලුවත් වීථි අතරින් පෙනුණු මහල් කිහිපයකින් යුත් දේපල ළගොඩනැගිලි දැන් දක්‌නට නැත. සෑම වීථියක කෙළවරකම, සෑම හන්දියකම පිහිටි මෙවන් දර්ශනීය දේපළ හා විහාරවලට සිදුවූ දෙයක්‌ නැත. මේවා ඇත්තෙන්ම ඉතිහාසය විසින් ලොවට දායාද කළ මංසලකුණුය. වෙළෙඳසල් බවට භාවිතාකරමින් පැවති බොහෝ නිවාසවල ඉහළ මහලේ පිහිටි ඉදිරියට නෙරා ආ කැටයමින් පිරිපුන් ජනේල රාමු ගැලවී මහමගට විසිවී තිබුණි. මේ සියල්ල අතරේ, කඩා වැටුණු පෞරාණික ගොඩනැගිලිවල තිබෙන වටිනා පුරාවස්තු සොරකම් කරන්නන්ද දැකියහැකි විය.
විනාශ වූ පෞරාණික ගොඩනැගිලි පුරාවස්තු ලෙස සැලකේ. පුරාවස්තු පිළිබද අර්ථ කථනයේදී කියෑවෙන පුධාන මූලධර්මයක්‌ වන්නේ පුරාවස්තු ප්‍රතිනිර්මාණය කළ නොහැකි බවයි. විනාශ වූ පුරාවස්‌තුව ප්‍රතිනිර්මාණය කළද එම මුල් පුරාවස්‌තුව නොවේය.
පස්වන දිනය: පෝක්හාරා සිට ටන්සෙන් නගරයට..
ලුම්බිණි මායාදේවී විහාරය මූලික කොට ඇති පුරාවස්තු
ලුම්බිණි පුදබිම යනු නේපාලයේ දකුණු දිග දේශසීමාවේ ඉන්දියාවට ආසන්නයේම පිහිටා ඇති කුඩා උපනගරයකි. ලුම්බිණි අවට ජීවත් වන නේපාල ජාතිකයෝ නම් වර්තමානයේ බොහෝ කොට හින්දු ආගම සරණ ගිය අයයි. ඒ හින්දු බැතිමතුන් ට නම් බුදුන් උපන් ලුම්බිණිය යනු තවත් පුරාවිද්‍යා ස්ථානයක් පමණකි. එහෙත් බොහෝ නේපාල ජාතිකයෝ ලොව ප්‍රකට ධර්මයක් වූ බෞද්ධ ධර්මයේ පීතෘවරයාණන් ඉපදුණේ තමුන්ගේ බිමේ යැයි පවසන්නේ මහත් ආඩම්බරයෙනි.
ශ්‍රී ලංකාව ඇතුලු බෞද්ධ රටවල් සෑම එකකම පන්සල් මෙම පුදබිම අවට පිහිටා ඇත. හිටපු ජනාධිපති මහින්ද රාජපක්ෂ මහතාගේ කාලයේ ලක් රජයේ ආධාරයෙන් තැනූ පිවිසුම් මාර්ගයක්ද ලුම්බිණියේ ශ්‍රී ලංකා පන්සල ආසන්නයේ දකින්නට ඇත.
සුද්දෝධන රජතුමාගේ බිසව වූ මහාමාහා දේවී තොමෝ සිය දරු ප්‍රසූතිය සඳහා රජගහ නුවරින් නික්ම සිය නෑ සියන් විසූ දෙව්දහ නුවරට යන්නට පිටත් විය. ඒ ගමන අතර ලුම්බිණි නම් සල් උයනේදී අසිරිමත් සිද්ධාර්ථ කුමාරෝප්පත්තිය සිදු විය. බුද්ධ චරිතය අනුව සිද්ධාර්ථ උපත සිදුවන්නේ රජගහ නුවරත් දෙව්දහ නුවරත් අතර වූ මෙම ලුමිබ්ණි නම් අයස්කාන්ත සල් උයනේදීය. එහෙත් වර්තමානයේ වසර 2600කට එපිට වූ එම කාලයේ සාධක එපරිද්දෙන්ම සොයාගන්නට නැත. එබැවින් නූතන යුගයේ මුල් භාගයේදී, එනම් 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී බුදුන් උපන් ලුම්බිණිය පිහිටියේ කොහිද යන්න විවාදාපන්න කරුණක් විය. දේශාටන වාර්තා අනුවත්, පුරාවිදයාත්මක සාධක අනුවත් අද වන විට නේපාලයේ ලුම්බිණිය, වඩාත් සාධාරණව බුදුන් උපන් ස්ථානය යැයි වර්තමානයේදී පිළිගනු ලැබේ.
ලුම්බිණි මායාදේවී පන්සල අසබඩ ඇති අශෝක ටැම් ලිපිය නේපාල ලුම්බිණි පුදබිම බුදුන් උපන් ස්ථානය යැයි තහවුරු කරගන්නට ප්‍රබල සාධකයකි. මෞර්ය පෙළපතේ කීර්තිමත්ම රජු වූ අශෝක අධිරාජ්‍යයා කාලිංග යුද්ධයෙන් අනතුරුව එහි වූ විනාශය ගැන කළකිරී බුදුදහමට නැඹුරු විය. දෙවන පියදසි යනු අශෝක රජුගේ අනවර්ථ නාමයක් විය.
මධ්‍යම ආසියාව තෙක් බලය විහිදූ මහා අශෝක රජතුමා සිය අගනුවර වූ පාඨලීපුත්‍ර සිට කිලෝමීටර සිය ගණනක් ගෙවා විත් බුදුන් උපන්නාවූ ස්ථානය මහත් බැතියෙන් වන්දනාමාන කරන්නට ඇත. මෙම ශිලා ලේඛනය එම කාලයට අයත් වූවක් බවට පුරාවිද්‍යා අංශ විසින් සනාථ කොට ඇත. අශෝක යුගයටත් පෙරාතුව මෙම ස්ථානයේ තිබූ වන්දනා මාන කරන ලද වෘක්ෂයක සාධක මෑතකදී සොයාගෙන ඇත. වර්තමානයේ මායාදේවී පන්සල යැයි හඳුන්වන ස්ථානය කේන්ද්‍ර කොටගත් ලුම්බිණි පුදබිම, බුද්ධෝත්පාද කාලයේ සිට සියවස් 15ක් යනතෙක් විහිදුණු විහාර, ආරාම, චෛත්‍ය ආදී නටඹුන්වලින් යුක්තය.
ක්‍රිස්තු වර්ෂ 406 දී ලුම්බිණිය වන්දනාවට පැමිණි චීන භික්ෂුවක වූ පාහියන්ද, ක්‍රි ව 634 දී පැමිණි හියුං සාං භික්ෂුවද මනරම් පොකුණක්, ආරාම විහාර හා අශෝක ස්මාරකද සහිත වූ මෙම ලුම්බිණි පුදබිම ගැන වටිනා අදහස් සිය දේශාටන වාර්තාවල පළ කොට තිබේ. නූතනයේද ජලය පිහිටි පොකුණු අසබඩ පිහිටි මෙම පුදබිම මීට ශතවර්ෂ 20කට පෙරද එසේම පැවති බැව් අපිට සිතන්නට හැකිය.
හයවැනි දිනය: ලුම්බිණි නගරයේ දී
